स्थलांतर
पक्ष्यांचे स्थलांतर हा आश्चर्यजनक निसर्गक्रम आहे आणि शास्त्रीय अभ्यासाचा विषयदेखील! स्थलांतरामुळे पक्षीसृष्टीत होणारे बदल फार पूर्वी – म्हणजे ख्रिस्तपूर्व काळातील ग्रीक तत्त्ववेत्ता एरिस्टोटलने लक्षात घेतल्याच्या नोंदी आढळतात. या जुन्या नोंदी ठराविक पक्षी ठराविक काळात दिसत नसल्यापुरत्या मर्यादित आहेत. हे पक्षी स्थलांतर करून इतरत्र जातात हे माणसाच्या लक्षात येण्यास बराच मोठा काळ जावा लागला. जेमतेम दोन शतकांपूर्वी ‘पक्षी स्थलांतर करतात’ हे माणसाच्या लक्षात आले. काडेपेटीएवढ्या वजनाचा पक्षी ८ हजार किलोमीटर अंतर प्रवास करून युरोपातून आफ्रिकेपर्यंत जातो. विविध लहानमोठे पक्षी आपापल्या गरजेनुसार कधी जवळच्या प्रदेशात, देशांतर्गत; तर कधी एका खंडातून दुसऱ्या खंडावर असे विविध प्रकारे, विविध मार्गाने स्थलांतर करतात. जगातील पक्ष्यांच्या एकूण जातिंपैकी ४० टक्के जाति स्थलांतर करतात. ऋतूमानानुसार खाद्य मिळविण्यासाठी, तीव्र हवामानापासून स्वतःचा बचाव करण्यासाठी, घरटी करण्यासाठी व पिल्ले वाढविण्यासाठी सुरक्षित आसरे मिळविण्यासाठी, इतर पक्ष्यांमुळे निर्माण होणाऱ्या जगण्याच्या स्पर्धेत टिकाव लागावा म्हणून